Συνέντευξη του γενετιστή Francis Collins, που βρήκε την ισορροπία ανάμεσα στην Επιστήμη και την Πίστη στον Θεό, σε ένα αγνωστικιστή

Ο κορυφαίος γενετιστής, Francis Collins (γεν. 1950), είναι Διευθυντής Προγράμματος Ανθρωπίνου Γονιδιώματος, διευθυντής του National Institutes of Health των Η.Π.Α. πρώην αγνωστικιστής, είναι σήμερα πιστός χριστιανός.

Αναφέρει ο ίδιος για τον εαυτό του: (από το περιοδικό «Η ΔΡΑΣΙΣ ΜΑΣ», τ. 487, Μάρτιος 2011)

Είμαι επιστήμονας και πιστός, και δεν βρίσκω καμία σύγκρουση μεταξύ αυτών των δύο. Ως διευθυντής του Προγράμματος Ανθρώπινου Γονιδιώματος, έχω ηγηθεί συνεργασίας επιστημόνων για να διαβάσουμε τα 3,1 δισεκατομμύρια γράμματα του ανθρωπίνου γονιδιώµατος, του βιβλίου εντολών του DNA µας.

Ως Χριστιανός βλέπω το DNA, κέντρο πληροφοριών όλων των ζώντων οργανισμών, σαν την γλώσσα του Θεού, και την κομψότητα και την πολυπλοκότητα των ίδιων των σωμάτων μας και της υπόλοιπης φύσης, ως αντανάκλαση του σχεδίου του Θεού.

Ως μεταπτυχιακός φοιτητής στην φυσικοχημεία την δεκαετία του 1970, ήµουν άθεος, µη βρίσκοντας λόγο να υποθέσω την ύπαρξη οποιασδήποτε αλήθειας έξω από τα Μαθηματικά, την Φυσική και την Χημεία. Στην συνέχεια, όμως, πήγα στην Ιατρική Σχολή και εκεί αντιμετώπισα θέματα ζωής και θανάτου στο προσκέφαλο των ασθενών µου. Κάποτε, µία ασθενής µου µε ρώτησε: «Εσείς σε τι πιστεύετε, γιατρέ;». Αυτό με προβλημάτισε και άρχισα να ψάχνω για απαντήσεις. 

Αναγκάστηκα να παραδεχτώ ότι η επιστήμη, που αγαπούσα τόσο πολύ, ήταν ανίκανη να απαντήσει σε ερωτήματα όπως «Ποιο είναι το νόημα της ζωής;» «Γιατί είμαι εδώ;» «Γιατί τα μαθηματικά λειτουργούν, έτσι κι αλλιώς;» «Αν το Σύμπαν έχει αρχή, ποιος το δημιούργησε;» «Γιατί οι φυσικές σταθερές στο Σύµπαν είναι τόσο λεπτά ρυθμισμένες, ώστε να επιτρέπουν την δυνατότητα των σύνθετων μορφών ζωής;» «Γιατί οι άνθρωποι έχουν την αίσθηση της ηθικής;» «Τι συμβαίνει όταν πεθαίνουμε;». Είχα υποθέσει ότι η πίστη βασίζεται µόνο σε συναισθηματικά και παράλογα επιχειρήματα, και έμεινα έκπληκτος όταν ανακάλυψα, ότι μπορεί κάποιος να αναπτύξει πολύ ισχυρά επιχειρήματα για την πιθανότητα υπάρξεως του Θεού πάνω σε ένα αποκλειστικά λογικό υπόβαθρο. 

Η αρχική αθεϊστική µου βεβαιότητα, πς «ξέρω ότι δεν υπάρχει Θεός», αναδύθηκε τότε ως η πιο αβάσιμη εκδοχή. Καθώς εύστοχα έχει παρατηρήσει ο Άγγλος συγγραφέας G.K Chesterton, «ο αθεϊσμός είναι το πιο τολμηρό δόγμα, γιατί είναι η υποστήριξη μιας καθολικής άρνησης».

Αλλά η λογική από μόνη της δεν μπορεί να αποδείξει την ύπαρξη του Θεού. Η Πίστη είναι λογική συν αποκάλυψη, και αυτή η αποκάλυψη απαιτεί σκέψη τόσο με το πνεύμα όσο και με το μυαλό. Πρέπει να ακούσει κανείς τη μουσική, δεν φτάνει να διαβάσει μόνο τις νότες στο πεντάγραμμο. Τελικά, ένα άλμα πίστης είναι απαραίτητο.

Για μένα, αυτό το άλμα ήρθε στο 27 έτος της ηλικίας μου, όταν η αναζήτηση για να μάθω περισσότερα για τον Θεό με οδήγησε στον Ιησού Χριστό. Εδώ παρουσιαζόταν ένα πρόσωπο με ισχυρότατες ιστορικές μαρτυρίες για τη ζωή του, το οποίο έκανε εκπληκτικές δηλώσεις σχετικά με την αγάπη προς τον πλησίον, οι δε ισχυρισμοί του, ότι ήταν γιος του Θεού, απαιτούσαν να πάρω μια απόφαση, για το αν ήταν πλανεμένος ή ήταν όντως ο γιος του Θεού. Μετά από αντίσταση σχεδόν δύο χρόνων, έγινα ακόλουθος του Ιησού.

(Ολόκληρο το άρθρο ΕΔΩ).

Ακολουθεί συνέντευξη του Francis Collins (από το περιοδικό «ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ»):

Τον τελευταίο καιρό, παρατηρείται ένταση μεταξύ της πίστης στον Θεό και της Επιστήμης. Έχουμε από τη μία πλευρά επιστήμονες σαν τον Ρίτσαρντ Ντόκινς και τον Στήβεν Πίνκερ που βλέπουν τη θρησκεία σαν ένα απομεινάρι του προεπιστημονικού δεισιδαιμονικού παρελθόντος, που η ανθρωπότητα πρέπει να εγκαταλείψει πια. 

Από την άλλη, οι Χριστιανοί διατείνονται ότι η επιστήμη τείνει στον ηθικό μηδενισμό και είναι ανίκανη να εξηγήσει τα θαύματα γύρω μας. Αυτό το κενό έρχεται να καλύψει ο Φράνσις Κόλλινς. Ο ίδιος αποτελεί μία τρανταχτή απόδειξη ότι η πίστη στον ζωντανό Θεό της Αγίας Γραφής και η Επιστήμη μπορούν να συνυπάρξουν. Ως διευθυντής του προγράμματος για το ανθρώπινο γονιδίωμα (Human Genome Project) ο Κόλλινς είναι μεταξύ των κορυφαίων επιστημόνων του κόσμου, επικεφαλής ενός προγράμματος με κόστος δισεκατομμυρίων δολαρίων, που στοχεύει στην κατανόηση της φύσης του ανθρώπινου οργανισμού και τη θεραπεία παθήσεων. Κι όμως, στο βιβλίο του Η γλώσσα του Θεού περιγράφει πώς γνώρισε τον Χριστό ως Σωτήρα του το 1978 και από τότε είναι ένας πιστός Χριστιανός. «Ο Θεός της Αγίας Γραφής είναι και ο Θεός του γονιδιώματος», γράφει, «μπορεί να Τον λατρέψει κάποιος στην εκκλησία αλλά και στο εργαστήριο».

Εδώ παραχωρεί μια συνέντευξη στον Τζων Χόργκαν, που λέει για τον εαυτό του ότι είναι «ένας αγνωστικιστής που όλο και πιο πολύ ενοχλείται από την επιρροή της θρησκείας στις ανθρώπινες υποθέσεις» και διευθύνει το Κέντρο Επιστημονικών Μελετών στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας Στήβενς στο Χόμποκεν του Νιου Τζέρσεϋ.

Χόργκαν: Πώς μπορείτε να πιστεύετε σε θαύματα όπως η ανάσταση, την ίδια στιγμή που σαν επιστήμονας ψάχνετε για φυσικές εξηγήσεις για το κάθε τι;

Κόλλινς: Δεν έχω αμφιβολία ότι τα θαύματα είναι δυνατόν να γίνουν σε κάποιες στιγμές εξαιρετικής σημασίας, όπως όταν ο Παντοδύναμος Θεός θέλει να μας δώσει ένα μήνυμα. Ως επιστήμονας βέβαια, έχω πολύ υψηλά στάνταρτς για να αποδεχτώ κάτι ως θαύμα.

Χόργκαν: Το πρόβλημα κατά τη γνώμη μου με τα θαύματα δεν είναι μόνο ότι παραβιάζουν τους φυσικούς νόμους όπως τους γνωρίζουμε, αλλά και ότι κάνουν τον Θεό να μοιάζει ιδιότροπος. Κάποιοι για παράδειγμα πιστεύουν ότι αν προσευχηθούν θερμά, ο Θεός θα κάνει καλά ένα αγαπημένο τους πρόσωπο. Δηλαδή, όσοι δεν θεραπεύονται δεν είναι άξιοι;

Κόλλινς: Στην εμπειρία μου ως γιατρού, δεν έχω δει κάποιο τέτοιο θαύμα θεραπείας και δεν περιμένω ότι θα δω. Ακόμα, η προσευχή για μένα δεν είναι ένα μέσο καταναγκασμού του Θεού για να κάνει ό,τι εγώ θέλω. Είναι μάλλον η προσπάθεια να έρθω σε επαφή με τον Θεό και να καταλάβω τι Εκείνος θέλει να κάνω εγώ και όχι να Του πω τι πρέπει να κάνει Εκείνος. Στην Κυριακή προσευχή για παράδειγμα λέει «Γενηθήτω το θέλημά Σου». Δεν λέει «Πατέρα μας Ουράνιε, βοήθησέ με να βρω ένα μέρος να παρκάρω».

Χόργκαν: Για να είμαι ειλικρινής, με απασχολεί τελευταία το θέμα των αρνητικών επιπτώσεων της θρησκείας, μετά από τρομοκρατικές ενέργειες του τύπου των Διδύμων Πύργων, και βλέποντας την αύξηση της επιρροής της θρησκευόμενης δεξιάς στις ΗΠΑ.

Κόλλινς: Ποια πίστη δεν χρησιμοποιήθηκε από δημαγωγούς για να χειραγωγήσει και να κακοποιήσει ανθρώπους, είτε αυτό λέγεται Ιερά Εξέταση είτε Σταυροφορίες είτε επίθεση στους Δίδυμους Πύργους; Δεν θα πρέπει όμως να κρίνουμε τις αλήθειες της πίστης από τον τρόπο που κάποιοι τις εφαρμόζουν, όπως δεν πρέπει να κρίνουμε την αγάπη από τον τρόπο που τη ζει ένα ζευγάρι σε έναν αποτυχημένο γάμο. Σαν παιδιά του Θεού, έχουμε όλοι μέσα μας τον Ηθικό Νόμο Του, τη γνώση αυτή του τι είναι καλό και τι όχι, κάτι που κατά τη γνώμη μου είναι μια σπουδαία ένδειξη της ύπαρξης του Θεού. Έχουμε όμως και αυτό που ονομάζεται Ελεύθερη Βούληση, που συνεχώς το εξασκούμε για να παραβιάσουμε τον νόμο αυτόν.

Χόργκαν: Πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονται να πιστέψουν στον Θεό λόγω του προβλήματος της ύπαρξης του Κακού. Αν ο Θεός μάς αγαπάει, γιατί η ζωή έχει τόσο πόνο;

Κόλλινς: Αυτό είναι ένα βασικό ερώτημα, το οποίο αντιμετωπίζουν όλοι όσοι ερευνούν το θέμα του Θεού. Πρώτα-πρώτα, αν ο τελικός στόχος για τον άνθρωπο είναι να αυξηθεί, να ανακαλύψει πράγματα για τον εαυτό του και τον Θεό, τότε μια εύκολη ζωή δεν θα τον βοηθήσει σε αυτό. Όταν όλα πάνε καλά, δεν μαθαίνουμε. Δεύτερον, ένα μεγάλο μέρος του πόνου δεν είναι από τον Θεό. Με την ελεύθερη θέλησή μας επιλέγουμε να δράσουμε με τρόπους που κάνουν κακό σε άλλους.

Χόργκαν: Ο φυσικός Στήβεν Γουάινμπεργκ, που είναι αθεϊστής, θέτει την ερώτηση γιατί έπρεπε να πεθάνουν έξι εκατομμύρια Εβραίοι, και οι συγγενείς του μέσα σε αυτούς, στο Ολοκαύτωμα, για να μπορέσουν οι Ναζί να ασκήσουν την ελεύθερή τους βούληση.

Κόλλινς: Αν ο Θεός παρενέβαινε θαυματουργά κάθε φορά που κάποιος από μας επέλεγε το κακό, θα είχαμε ένα χαοτικό, παράξενο και απρόβλεπτο κόσμο. Η ελεύθερη βούληση του ανθρώπου οδηγεί κάποιους να κάνουν φοβερό κακό στους συνανθρώπους τους. Αθώοι πεθαίνουν ως αποτέλεσμα, αλλά δεν μπορούμε γι? αυτό να κατηγορήσουμε τον Θεό, μόνον αυτούς που το έκαναν. Μια δυσκολότερη ίσως ερώτηση θα ήταν για τον πόνο που έρχεται ως αποτέλεσμα όχι ανθρώπινης θέλησης, αλλά φυσικής καταστροφής, καρκίνου, τσουνάμι ή τυφώνα. Γιατί ο Θεός δεν εμποδίζει αυτά από του να γίνουν;

Χόργκαν: Μερικοί φιλόσοφοι έχουν πει ότι ίσως ο Θεός να μην έχει τον πλήρη έλεγχο της δημιουργίας Του. Μια ποιήτρια το εξέφρασε με τη φράση «Ο Θεός που τα κουτσοκαταφέρνει».

Κόλλινς: Αυτό ακούγεται πολύ φωτισμένο, αλλά μάλλον είναι βλάσφημο! Μια άλλη εκδοχή είναι ότι ο Θεός βρίσκεται εκτός φύσης και χρόνου και βλέπει τη στιγμιαία ύπαρξή μας μέσα στο χρόνο με μια ματιά που φτάνει πολύ πίσω και πολύ μπροστά. Αυτό μου επιτρέπει να πω, ότι ίσως το νόημα του πόνου να μη μου είναι πλήρως κατανοητό. Ίσως να υπάρχουν λόγοι που ο Θεός επιτρέπει διάφορα κακά να γίνουν, που εγώ να μην τους ξέρω.

Χόργκαν: Είμαι αγνωστικιστής και με ενόχλησε που στο βιβλίο σας αποκαλείτε τον αγνωστικισμό «φυγή». Ο αγνωστικισμός δεν σημαίνει ότι είσαι τεμπέλης ή δεν σε νοιάζει. Σημαίνει ότι δεν σε ικανοποιεί καμιά από τις απαντήσεις για τα μυστήρια που υπάρχουν.

Κόλλινς: Αυτό ήταν ένας όρος που δεν ισχύει για τους γνήσιους αγνωστικιστές, που ενώ έχουν εξετάσει τις απαντήσεις, ακόμα δεν μένουν ικανοποιημένοι. Δεν έχω πρόβλημα με αυτούς, αλλά με τους επιστήμονες που δεν έφτασαν στα συμπεράσματά τους μετά από προσεκτική έρευνα των δεδομένων. Πέρασα από αυτήν τη φάση όταν ήμουν κι εγώ ένας ρηχός αγνωστικιστής και ίσως βιάζομαι να συμπεράνω ότι όλοι εμπίπτουν στην ίδια κατηγορία με μένα.

Χόργκαν: Η ελεύθερη βούληση είναι για μένα, όπως και για σας, κάτι το σημαντικό. Αποτελεί τη βάση για την ηθική μας και την κατανόηση του νοήματος της ζωής. Δεν ανησυχείτε μήπως η επιστήμη γενικά και ειδικότερα η Γενετική και η έρευνα του γονιδιώματος υποσκάπτει την πίστη στην ελεύθερη βούληση;

Κόλλινς: Υπονοείτε βέβαια τον Γενετικό Ντετερμινισμό, που υπονοεί ότι είμαστε άβουλες μαριονέτες κατευθυνόμενες από τις διπλές έλικες του DNA μας. Αυτό όμως απέχει τόσο από ό,τι γνωρίζουμε επιστημονικά για το θέμα! Βεβαίως και έχει επιρροή η κληρονομικότητα, όχι μόνο στον κίνδυνο νόσησης από κάποια νόσο αλλά και σε συγκεκριμένες συμπεριφορές και στοιχεία του χαρακτήρα μας. Δέστε όμως τους μονοζυγώτες δίδυμους, που ενώ έχουν ταυτόσημο DNA, ούτε συμπεριφέρονται ούτε σκέφτονται το ίδιο. Εκεί φαίνεται η σημασία της μάθησης και της εμπειρίας, καθώς και της ελεύθερης βούλησης. Νομίζω ότι όλοι μας αναγνωρίζουμε τη σημασία της ελεύθερης βούλησης.

Χόργκαν: Τι γνώμη έχετε για τις Δαρβινικές εξηγήσεις ως προς την αλτρουιστική συμπεριφορά, αυτό που εσείς αποκαλείτε αγάπη, την ανιδιοτελή πράξη και συμπαράσταση σε κάποιον που δεν ανήκει στην «ομάδα» σου;

Κόλλινς: Πολλοί υποστηρίζουν ότι ο αλτρουϊσμός υποστηρίζεται από τη θεωρία της εξέλιξης, επειδή προωθεί τα συμφέροντα της ομάδας. Υπάρχουν όμως και κάποιοι που με θυσία έχουν δώσει από τον εαυτό τους σε κάποιους έξω από την ομάδα τους , κάποιους που καμιά σχέση δεν έχουν μαζί τους, όπως είναι η Μητέρα Τερέζα, ο Όσκαρ Σίντλερ και πολλοί άλλοι. Αυτή είναι η ευγένεια της ανθρώπινης φυλής στην καθαρότερή της μορφή. Αυτό δεν φαίνεται να μπορεί να εξηγηθεί από το Δαρβινικό μοντέλο, δεν εξαρτώ όμως από αυτό την πίστη μου.

Χόργκαν: Τι πιστεύετε για το πεδίο της Νευρολογίας, όπου γίνονται προσπάθειες να βρεθεί η νευρολογική βάση των θρησκευτικών εμπειριών;

Κόλλινς: Νομίζω ότι είναι εντυπωσιακό, αν και όχι κάτι που προκαλεί ιδιαίτερη έκπληξη. Είμαστε σάρκα και αίμα εμείς οι άνθρωποι. Δεν θα με εξέπληττε λοιπόν αν ανακάλυπτα μετά από κάποια μυστικιστική μου εμπειρία ότι ο κροταφικός λοβός του εγκεφάλου μου βρισκόταν σε κατάσταση διέγερσης. Αυτό δεν σημαίνει ότι η εμπειρία μου στερείται πνευματικής υπόστασης. Όσοι έρχονται σε αυτήν την έρευνα προκατειλημμένοι ότι δεν υπάρχει τίποτα εκτός από τον φυσικό κόσμο, θα δουν τα στοιχεία και θα πουν, «Είδατε λοιπόν;» Ενώ όσοι πιστεύουν ότι είμαστε πνευματικά όντα, θα πουν, «Ωραίο αυτό! Υπάρχει και φυσικό επακόλουθο αυτής της πνευματικής εμπειρίας! Για δες κάτι πράγματα!»

Χόργκαν: Κάποιοι επιστήμονες προβλέπουν ότι η Γενετική Μηχανική θα μας δώσει στο μέλλον υπεράνθρωπη ευφυΐα και μεγάλη διάρκεια ζωής, ίσως ακόμα και αθανασία. Αυτές είναι πιθανές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της Έρευνας για το Ανθρώπινο Γονιδίωμα και άλλων παρόμοιων ερευνών. Αν τέτοια πράγματα συμβούν, ποιες νομίζετε ότι θα είναι οι επιπτώσεις για τις διάφορες θρησκείες;

Κόλλινς: Ένα τέτοιο αποτέλεσμα θα με προβλημάτιζε. Είμαστε όμως τόσο μακριά από κάτι τέτοιο, που είναι δύσκολο να ξοδέψει κανείς χρόνο για να ανησυχεί για αυτό, όταν αναλογιστεί τα πολλά ωφέλιμα αποτελέσματα που μπορούμε να έχουμε στο μεταξύ.

Χόργκαν: Στ? αλήθεια, θέλω να ρωτήσω, η θρησκεία απαιτεί την ύπαρξη του πόνου; Θα μπορούσαμε άραγε να μειώσουμε τον πόνο στο σημείο που να μην χρειαζόμαστε τη θρησκεία;

Κόλλινς: Παρόλο που έχουμε φτάσει σε υψηλά επίπεδα προόδου και αυξήσαμε το προσδόκιμο ζωής και εξαφανίσαμε πολλές νόσους, θα συνεχίσουμε κατά πάσα πιθανότητα να επινοούμε τρόπους για να μαλώνουμε μεταξύ μας και να σκοτώνουμε ο ένας τον άλλον, λόγω της αυτοδικαίωσης και της επιμονής μας να είμαστε πάντα πάνω από τους άλλους. Έτσι, η αναλογία θανάτων θα εξακολουθήσει να είναι ένας θάνατος για κάθε άνθρωπο, ότι κι αν κάνουμε. Ίσως κατανοήσουμε πολλά για τη Βιολογία, για την πρόληψη ασθενειών και την επιμήκυνση της ζωής. Δεν νομίζω όμως πως θα βρούμε τον τρόπο να κάνουμε τους ανθρώπους να σταματήσουν να βλάπτουν ή να εκμεταλλεύονται ο ένας τον άλλο. Αυτό πάντα θα αποτελεί την πιο βασανιστική μας εμπειρία πάνω στον πλανήτη αυτόν και θα μας κάνει να επιθυμούμε κάτι πιο πάνω και πιο πέρα από τα γήινα.

* Το βιβλίο του Francis Collins «Η γλώσσα του Θεού» κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Παπαζήση.

ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ με Πηγή